Sürət qutusu (Gearbox) nədir? Avtomobilin hərəkət gücünü tənzimləyən sistemin sirri
2025-09-05
Sürət qutusu – mühərriklə təkərləri birləşdirən “gizli mexanizm”
Avtomobilin hərəkət etməsi üçün təkcə mühərrik gücü kifayət deyil.
Mühərrik gücü sürət qutusu (gearbox) vasitəsilə tork və sürətə çevrilərək təkərlərə ötürülür.
Sadə dillə desək:
“Mühərrik gücü yaradır, sürət qutusu isə onu düzgün istiqamətə ötürür.”
Bu sistem mühərrikin fərqli dövrlərdə (RPM) yaratdığı gücü effektiv ötürmə nisbətləri vasitəsilə idarə edir.
⚙️ Sürət qutusu (Gearbox) nədir?
Sürət qutusu (Gearbox) — mühərrikdən çıxan fırlanma anını və gücü dəyişdirərək avtomobilin təkərlərinə uyğun şəkildə ötürən mexaniki sistemdir.
Əsas məqsədi:
Mühərrikin gücünü və sürətini idarə etmək,
Aşağı və yüksək sürətlərdə tork balansını saxlamaq,
Hərəkət zamanı yanacaq sərfiyyatını optimallaşdırmaq.
⚙️ İş prinsipi
Sürət qutusu fərqli dişli cütlüklər (gear sets) arasında keçid etməklə ötürmə nisbətini (gear ratio) dəyişdirir.
Bu, mühərrikin çıxış milinin (input shaft) və təkərlərə ötürən çıxış milinin (output shaft) fırlanma sürəti arasındakı fərqdir.
Əsas prinsip:
“Fərqli dişli ölçüləri və ötürmə nisbətləri ilə mühərrik sürəti və tork dəyərləri dəyişdirilir.”
Bu keçid debriyaj (clutch) vasitəsilə həyata keçirilir — o, ötürməni qısa müddətlik ayıraraq yeni dişli cütlüyə keçid yaradır.
🔩 Gearbox növləri
Avtomobillərdə əsasən 4 növ sürət qutusu istifadə olunur:
Növ | Tam adı | Xüsusiyyətlər |
|---|---|---|
Manual Transmission (MT) | Mexaniki sürət qutusu | Debriyaj pedalı ilə əl ilə idarə olunur. Sürücü ötürməni özü dəyişir. |
Automatic Transmission (AT) | Avtomatik sürət qutusu | Ötürmələr hidravlik sistemlə avtomatik dəyişir. |
Continuously Variable Transmission (CVT) | Dəyişkən ötürmə nisbətli sistem | Dişli cütü yoxdur, davamlı dəyişən kəmər sistemi ilə işləyir. Yumşaq keçidlər təmin edir. |
Dual Clutch Transmission (DCT) | İki debriyajlı sistem | İki ayrı mil üzərində işləyir. Ötürmə çox sürətli və effektivdir. |
⚡ Elektrik avtomobillərdə sürət qutusu necə işləyir?
Elektrik avtomobillərdə ənənəvi çoxpilləli sürət qutusu lazım deyil.
Çünki elektrik motorları:
0 RPM-dən maksimum torka sahibdir,
və geniş dövr diapazonunda sabit güc təqdim edir.
Bu səbəbdən EV-lərdə adətən 1 pilləli (Single-Speed Reduction Gear) istifadə olunur.
Yəni, mühərrikdən çıxan fırlanma anı birbaşa reduktor dişli vasitəsilə təkərlərə ötürülür.
Məsələn:
Model | Sürət qutusu növü | Qeyd |
|---|---|---|
Changan Qiyuan E07 | Single-speed reduction | Tam elektrikli ötürmə |
BYD Seal 06 DM-i | 6-pilləli DCT | Plug-in hybrid sistemi |
Deepal S07 | E-CVT | Elektrik + generator əsaslı ötürmə |
Li Auto L9 (EREV) | 3-pilləli AT | Generator və mühərrik birləşməsi |
⚙️ Gear Ratio (ötürmə nisbəti) nədir?
Ötürmə nisbəti — giriş və çıxış dişli sayının fərqidir.
Məsələn, mühərrik 3 dəfə fırlanırsa və təkərlər 1 dəfə dönürsə, ötürmə nisbəti 3:1 deməkdir.
Yüksək ötürmə nisbəti (1-ci sürət):
Aşağı sürət, yüksək tork (yəni güclü dartma).
Aşağı ötürmə nisbəti (5-ci, 6-cı sürət):
Yüksək sürət, az tork (yəni səmərəli yanacaq sərfiyyatı).
⚡ Sürət qutusunun əsas funksiyaları
✅ Mühərriklə təkərləri sinxronlaşdırmaq.
✅ Tork və gücü tənzimləmək.
✅ Sürət artdıqca ötürmə nisbətini optimallaşdırmaq.
✅ Yanacaq sərfiyyatını və enerji istifadəsini azaltmaq.
✅ Geri hərəkət (reverse) funksiyasını təmin etmək.
⚠️ Sürət qutusuna qulluq və xidmət
Yağ dəyişimi: 30.000–60.000 km arası transmissiya yağı yenilənməlidir.
Dişli səsi: Quru və ya zədələnmiş dişlilər titrəmə və səs yaradır.
Avtomatik transmissiyada: Hidravlik sistemin təzyiqi və filtr təmizliyi vacibdir.
CVT sistemlərində: Kəmər və konus mexanizmi daima balansda olmalıdır.
🧠 Nəticə
Sürət qutusu (Gearbox) — avtomobilin mühərrik gücünü idarə edən və torku təkərlərə ötürən əsas mexanizmdir.
Bu sistem sayəsində avtomobil müxtəlif sürətlərdə balanslı, səmərəli və güclü işləyir.
Elektrik və hibrid avtomobillərdə isə sürət qutusu sadələşdirilmiş və enerjiyə qənaət edən bir sistemə çevrilib.
